-लोकनारायण सुवेदी
आज २९ जुलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाघ दिवस । बाघ बिश्वमा दुर्लभ हुन थालेको छ । यसको बातावरणीय र औषधीय महत्व रहेको छ । मानब समाजलाई हानी नोक्सानी नपुग्ने गरी यो प्रजातिको संरक्षण संबर्द्वन गर्नु उपयोगी हुन्छ ।
हरेक बर्ष २९ जुलाईका दिन अन्तर्राष्ट्रिय बाघ दिवस मनाउने गरिन्छ । भनिन्छ हाम्रो देशमा बाघको संरक्षणका लागि प्रति किलोमिटर झण्डै एकलाख जति खर्च गर्ने गरिन्छ । भारतको तुलनामा यो रकम ६ गुणाभन्दा बढी हो तथ्यांकले दर्शाउदछ । भारतमा प्रतिकिलोमिटर दश हजार जति मात्र बाघ संरक्षणमा खर्च गर्ने गरिएको कुरा प्रकाशित छ ।
बाघको संख्या घट्दै गएर संसारमै दुर्लभ जनावरको रुपमा पुगेको छ । यसो हुनुमा जंगलको बढ्दो बिनाश, बाघको लुकी चोरी शिकार र अन्तराष्ट्रिय स्तरमा बिक्री, प्रजननमा कमी र आवश्यक रेखदेख र अनुगमनको अभाव आदि कारण बताइन्छ । हुन पनि बाघका बिभिन्न अंग प्रत्यंगहरु लाखौको मूल्यमा बिक्री हुने गरेको जानकारहरु बताउँदछन् । बाघको हड्डी लगायत बिभिन्न अंगहरुबाट उच्च कोटीको मदीरा बनाइने गरिन्छ । जसले गर्दा जंगलका बाघको चोरी शिकार हुने कुरा मात्रै होइन कतिपय देशका सरकारी आरक्षणबाटै पनि बाघ हराउने गरेका छन् । बाघको मल, मुत्र, हड्डी, दूध, योनी, लिंग, पञ्जा आदि सबै अंगप्रत्यंगहरु घरेलु औषधीको रुपमा प्रयोगमा ल्याइने गरेको र त्यो सबैभन्दा बढी चीनमा उपयोग गरिने गरेको छ । भनिन्छ बाघको हड्डीबाट बनेको मदिरा बाथ र टाउको दुख्ने रोगका लागि धेरै लाभकारी हुन्छ ।
बाघको हड्डीको मूल्य मात्रै अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिकिलो रु.४०,००० देखि रु.५०,०००सम्ममा बिक्री हुने बताइन्छ । त्यसरी नै बाघको एकजोडी आँखाको मूल्य २५० देखि ५०० डलरसम्म पर्ने, एक बोतल रगतको २०० देखि ३५० हड्डीको मदिराको १५ हजार डलरसम्म पर्ने गरेको एउटा भारतीय तथ्यांकले दर्शाएको छ । बाघबाट बनेका यस्ता महत्वपूर्ण सामाग्रीहरु जापान, अमेरिका, दक्षिण कोरिया, बेलायत, क्यानाडा, हंङकङ सिंगापुर, थाइल्याण्ड लगायत बिशेषगरी बिश्वका २७ देशमा निर्यात हुने गरेको बताइन्छ । प्रष्ट छ, जुन बाघका शरीरका अंग अंग यत्तिका मूल्यावान छन् भने चोरी शिकारीबाट तिनलाई बचाउनु र तिनको संख्यमा बृद्धि हुने अपेक्षा गर्नु चूनौतिपूर्ण कार्य हुनजान्छ । तर पनि जैब पर्यावरण सन्तुलन राख्न र बाघ सँस्कृतिको रक्षा गर्न यसको संरक्षण र संबर्द्वन आवश्यक छ ।
नेपालमा भने बाघको संख्या केही बढेको तथ्यांक देखाइएको छ । जे जति बाघहरु छन् तिनको संरक्षण गर्न र प्रजननात्मक क्षमता बृद्धि गरेर दुर्लभ बाघको बृद्धि गर्न सके हाम्रो देशको जैब–पर्याबण सन्तुलन कायम गर्न पनि सकिने छ ।
तपाईको प्रतिक्रिया